martes, 3 de diciembre de 2019

VERBO HABER






El verbo haber tiene en la actualidad funciones básicamente auxiliares. Su conjugación es irregular y además tiene la particularidad de que la tercera persona singular del presente tiene dos formas: hay, en construcciones impersonales, y ha, para otras funciones.

El verbo HABER es el más importante de todos los verbos porque es necesario para la formación de los tiempos compuestos y por eso se le llama Auxiliar.
Formación de los Tiempos Compuestos
Para formar los tiempos compuestos de cualquier verbo, utilizaremos el tiempo simple del verbo haber más el participio del verbo que queremos conjugar, con la siguiente correspondencia.
Tiempos de Haber+Participio= Tiempos Compuestos
Presente+ Participio= Pretérito perfecto compuesto
Pretérito imperfecto+ Participio= Pretérito pluscuamperfecto
Pretérito perfecto simple+ Participio= Pretérito anterior
Futuro+ Participio= Futuro perfecto
Condicional+ Participio= Condicional perfecto

A continuación se muestra la conjugación del verbo Haber en Voz Activa. Para simplificar la Tabla, en los pronombres sólo emplearemos el género masculino.

Conjugación del Verbo Auxiliar Haber

Formas no Personales

FormasTiempos SimplesTiempos Compuestos
InfinitivoHaberHaber habido
ParticipioHabido
GerundioHabiendoHabiendo habido

Modo Indicativo

PronombresPresentePretérito perfecto compuesto
YoHeHe habido
HasHas habido
ÉlHaHa habido
NosotrosHemosHemos habido
VosotrosHabéisHabéis habido
EllosHanHan habido

PronombresPretérito imperfectoPretérito pluscuamperfecto
YoHabíaHabía habido
HabíasHabías habido
ÉlHabíaHabía habido
NosotrosHabíamosHabíamos habido
VosotrosHabíaisHabíais habido
EllosHabíanHabían habido

PronombresPretérito perfecto simplePretérito anterior
YoHubeHube habido
HubisteHubiste habido
ÉlHuboHubo habido
NosotrosHubimosHubimos habido
VosotrosHubisteisHubisteis habido
EllosHubieronHubieron habido

PronombresFuturoFuturo perfecto
YoHabréHabré habido
HabrásHabrás habido
ElHabráHabrá habido
NosotrosHabremosHabremos habido
VosotrosHabréisHabréis habido
EllosHabránHabrán habido

PronombresCondicionalCondicional perfecto
YoHabríaHabría habido
HabríasHabrías habido
ElHabríaHabría habido
NosotrosHabríamosHabríamos habido
VosotrosHabríaisHabríais habido
EllosHabríanHabrían habido

Modo Subjuntivo

PronombresPresentePretérito perfecto compuesto
YoHayaHaya habido
HayasHayas habido
ElHayaHaya habido
NosotrosHayamosHayamos habido
VosotrosHayáisHayáis habido
EllosHayanHayan habido

PronombresPretérito imperfectoPretérito pluscuamperfecto
YoHubiera o hubieseHubiera o hubiese habido
Hubieras o hubiesesHubieras o hubieses habido
ElHubiera o hubieseHubiera o hubiese habido
NosotrosHubiéramos o hubiésemosHubiéramos o hubiésemos habido
VosotrosHubierais o hubieseisHubierais o hubieseis habido
EllosHubieran o hubiesenHubieran o hubiesen habido

PronombresFuturoFuturo perfecto
YoHubiereHubiere habido
HubieresHubieres habido
ElHubiereHubiere habido
NosotrosHubiéremosHubiéremos habido
VosotrosHubiereisHubiereis habido
EllosHubierenHubieren habido

Modo Imperativo

He Tú
Habed Vosotros   (Prácticamente no se usa)

Para aprender a conjugar el verbo Haber, únicamente hay que saber de memoria lo siguiente:



miércoles, 23 de octubre de 2019

Sherlock Ort

Fernando Martí, profe de Lengua en Gandía, desarrolló este juego para trabajar la ortografía. Te animas?

miércoles, 2 de octubre de 2019

INFOGRAFÍA



Unha infografía é unha representación gráfica que apoia unha información e permite traducila en algo que todo o mundo pode entender a primeira ollada. É unha ferramenta de comunicación incriblemente útil, xa que ao ter un formato visual, é procesada polo ollo humano moito máis rápido. 

Ademais, somos un 80% máis propensos a lembrar unha representación gráfica que unha textual ou oral, e tamén temos mellor predisposición para crérnola.


Para que serve unha infografía?

Unha infografía ben construída, simplifica a información que queremos comunicar e fai máis alcanzable os temas que poden resultar complexos de entender. É un recurso que é fácil de compartir a través de redes sociais, correo, etc., polo que se presta á  viralización.

Hoxe en día, que todos sufrimos por un exceso de información -recibimos 5 veces máis información que hai 30 anos!- é realmente interesante ter a man un recurso que favorece a retención do contido. 





Como podemos clasificar as infografías?

As infografías pódense catalogar segundo varios criterios. Podemos organizalas, por exemplo, segundo a súa intención. Atopamos dentro desta clasificación as infografías comerciais, que poñen de manifesto as propiedades dun produto ou servizo e as necesidades que cobre para a súa promoción; as infografías storytelling, que contan historias co propósito de suscitar emocións e crear vínculos; as infografías educativas, centradas en achegar ao usuario a información da maneira máis alcanzable para a súa comprensión, etc. Dentro desta clasificación, podemos atopar infografías que teñen máis dun propósito, polo que  exiten infinidade de tipos.

Tamén podemos clasificar as infografías en tres grandes grupos baseándonos no seu formato:
  • Infografías estáticas: Son composicións gráficas cuxos elementos se presentan fixos e conteñen desde un principio toda a información que se desexa incluír.
  • Infografías dinámicas: Son as presentadas en formato de vídeo ou gif.
  • Infografías interactivas: Todas aquelas que nos permiten interactuar co contido que se mostra.
Programas online gratuitos para facer infografías

Esta ferramenta gratuíta ten seis deseños para iniciar. Podes inserir a túa información en cada unha das caixas  pre-determinadas, ou podes engadir e eliminar caixas. Elixe de máis dunha ducia de opcións gráficas, engade caixas de texto, fotos, mapas ou mesmo vídeos. Ao terminar a túa infografía pódela compartir inmediatamente nas túas redes sociais ou usar o código para poñela no teu sitio web. 
Esta ferramenta inicia con só tres temas gratuítos, pero non deixes que isto che  desmotive. O seu editor  personalizable permíteche cambiar cores, tipo de fontes, engadir formas básicas, gráficas  pre-cargadas e as túas propias imaxes. O persoal ten unha cuadrícula que che axudará a ordenar os elementos ou mesmo cambiar os tamaños das imaxes. 
En  Easel. ly inicias cun dunha ducia de persoais gratuítos, ou podes comezar cun lenzo en branco. Podes mover calquera obxectivo no persoal e substituílo con gráficos modernos de 10 categorías, incluíndo xente, medios de transporte, animais e  íconos. Tamén hai figuras básicas, liñas de conexión e frechas. 
Sobe as túas propias gráficas, clona ou posiciona gráficas cun simple toque, usa a cuadrícula e cambia a cor de calquera elemento na páxina. Tamén podes personalizar o texto coa colección de fontes, estilos, tamaños e cores. A infografía xa terminada pode cargarse e compartirse cunha liga ou código. 
Este servizo sinxelo, intuitivo e completo pode axudarche a crear deseños de calidade rapidamente. Non creas que che converterá en deseñador gráfico da noite para a mañá, pero si poñerá ao teu alcance unha serie de ferramentas que che guiarán no proceso creativo. Ademais de ser gratuíto, pode ser usado por calquera navegador desde calquera dispositivo.  
Trátase dun sitio para crear liñas de tempo interactivas, onde poderás incluír texto, imaxes, audio e vídeos. Esta ferramenta será moi útil, por exemplo, para relatar ou presentar feitos históricos ou outros sucesos.
E agora... anímate a realizar unha infografía nalgunha destas aplicacións represetando as regras de acentuación de ditongos, tritongos e hiatos!




lunes, 1 de abril de 2019

PREFIJOS Y SUFIJOS






Familia de palabras / prefijos y sufijos, palabras compuestas

1- Familia de palabras

Las palabras nacieron para responder a la necesidad de comunicación y de identificación de lo que está a nuestro alrededor. A partir de una palabra podremos formar otras, relacionadas por su significado. Es lo que llamamos familia de palabras.

1.1- Primitivas

Hay palabras que no vienen de otra. Son el origen de una familia de palabras y se conocen como palabras primitivas.
Por ejemplo:

Libro - Hoja - Verde - Mar


Una palabra primitiva esta formada por dos partes:

* Una parte invariable o idea esencial de la palabra, conocida con el nombre de raíz o lexema.

* Una parte que es variable, llamada terminación, desinencia o morfema. Los morfemas, en realidad, tanto pueden ir a continuación de la raíz o lexema, como antecederla.

Cada parte de una palabra primitiva no tiene significado por sí sola. Ahora, observaremos estas dos partes en las palabras de nuestro ejemplo anterior.

RaízTerminación
Libro
Hoja
Verde
Mar--------


1.2- Derivadas

Se llama así a todas las palabras que provienen de una primitiva. Las palabras derivadas tienen la misma raíz de la primitiva, y su significado esta relacionado con ella.
A continuación, formaremos palabras derivadas de dos primitivas que vimos antes. Es decir, anotaremos una familia de cada palabra primitiva:

Primitiva
Derivada

Libreta
Libro
Librería

Librero
  


Primitiva
Derivada

Verdoso
Verde
Verdor

Verdear

En las derivadas de libro no cambió la raíz libr, solo fue distinta la terminación. Lo mismo sucedió con la raíz verd.


2- Sufijos

¿Sabes cómo se llama a las terminaciones que forman palabras derivadas? Son los sufijos.

Los sufijos son las letras que se agregan a una raíz para formar una palabra. En nuestro idioma, la mayoría son de origen latino y griego y son imprescindibles para la integración de casi todas las palabras que pertenecen a la lengua española.

Si observas con atención los ejemplos anteriores, los sufijos son letras que se colocan al final de una palabra. Ellos solos no  tienen significado.

Por ejemplo, le colocaremos sufijos a la palabra mar:
sujifos
 
Obtuvimos las palabras maremoto, marino, marea, marejada.
Todas son derivadas de mar y el significado de cada una de ellas tiene relacion con mar. Comprobémoslo:

*Maremoto: Terremoto en el fondo del mar, que producen olas de gran altura.
*Marino: perteneciente al mar.
*Marea: movimiento periódico del agua del mar.
*Marejada: agitación del mar.




2.1- Aumentativos y diminutivos (sufijos muy especiales)
Existen sufijos muy especiales. Ellos aumentan o disminuyen el significado de una palabra.

A- Los sufijos que aumentan se llaman aumentativos. Algunos de ellos son:

ote - ota - ón - ona - aza - azo

Vamos a formar palabras derivadas utilizando sufijos aumentativos:
Primitiva  Derivada con sufijo aumentativo
Grande Grandote
CamisaCamisón
PelotaPelotazo
Pizarra  Pizarrón
       
B- Los sufijos que disminuyen el significado de una palabra se llaman diminutivos. Entre ellos tenemos:

Ito - ita - illo - illa - cito - cita - cillo - cilla

*Los siguientes ejemplos utilizan sufijos diminutivos:

PrimitivaDerivada con sufijo diminutivos
Grande Grandecito
CamisaCamisita
Pelota  Pelotilla
Tierra Tierrecilla

           

3- Prefijos

Hay partículas que se pueden anteponer a una palabra para formar una nueva. Se les llama prefijos. Las palabras creadas se relacionan con la anterior o significan lo contrario e ella.
Los prefijos son muchos. Algunos de ellos son:

a - sub - des - extra - in - pre - pro - su - sus - bi - geo - bis - ab - ob - obs - equi - biblio - filo


GeografíaEquivalente
Predecir  Promover
DesconocerSubterráneo
Inadecuado Amorfo



Diferencia entre prefijos y sufijos: 

- Los sufijos conservan el significado general de la raíz, por más que la modifiquen.  Los prefijos pueden llegar a darle un significado opuesto. ej: puesto, o-puesto; piedad, im-piedad; útil, in-util; amigo, en-e-migo

- Los perfijos forman palabras compuestas y los sufijos forman palabras devivadas.
    

4- Formación de palabras       

La formación de nuevas palabras puede verificarse de tres modos: por composición, por derivación, y por parasíntesis.

4.1- Palabras compuestas

Las palabras compuestas se forman con dos palabras. Al unirse, estas forman otras, cuyo significado no se relaciona directamente con ninguna de su origen.

Observa:

- Cortaviento: Esta formada por corta viento. Esta es una prenda de ropa que impide el paso del viento.
- Posavaso: posa es del verbo posar, significa poner. Entonces, posavaso es el electo que sirve para colocar estos.
- Pararrayo: para es del verbo parar. El pararrayo es un instrumento que recibe la descarga de un rayo y así evita que este provoque daños.
- Antesala: ante significa delante de. Antesala es la pieza que sirve como sala de espera es una oficina o casa.
Hemos visto que, a partir de una palabra, podemos formar otras anteponiéndole prefijos, o también uniendola con otra palabra para formar una palabra compuesta.

a) Composición de palabras por prefijos: consiste en anteponer prefijos a las palabras simples;

Ejemplos:

ac-ceder, anti-faz, co-hibr, dis-locar, en-ristrar, entre-acto, in-odoro, por-venir, sin-sabores, son-rojar, sos-tener, trans-formar, ex-hibir, pro-hibir.


b) Composición de palabras por yuxtaposición: consiste en juntar dos o más palabras simples para formar una compuesta.

Ejemplos:

1° Dos sustantivos: Ferrocarril, carricoche, gallipavo
2° Sust.+ adjetivo: pelirrubio, patituerto, vinagre.
3° Adj. + sust.: tridente, mediodía, plenilunio.
4° Sust. + participio: aguardiente, lugarteninte, cejijunto.
5° Dos adjetivos: verdinegro, agridulce, altibajo.
6° Adj. + verbo: vanagloriarse, justipreciar, bonificar.
7° Pronombre + un adjetivo o un verbo (o viceversa) : quienquiera, quehacer, cualquiera.
8° Verbo + sustantivo (o viceversa): rascacielos, cortaplumas, azotacalles, rompecabezas, maniatar, abrelatas
9° Dos verbos: Tejemaneje, vaivén, hazmereír, duermevela, alzaprimar
10° Adverbio + sust., verbo, adjetivo o con otro adverbio: menoscabo, malcontento, bendecir, anteponer, también, asimismo, anteayer.


4.2- Derivación

La derivación consiste en formar palabras nuevas añadiéndo sufijos, al radical de una palabra primitiva.
La añadidura de sufijos se hace conforme a ciertas reglas:

a) Si se trata de un verbo, se agrega el sufijo al radical:
Ejemplo:
De cant-ar: cant-able, cant-arín, cant-tatriz, cant-inela, cant-ante.
De corr-er: corr-edera, corr-edizo, corr-edor, corr-eo, corr-ido, corr-iente.,

b) En las demás vocales por sustitución o por simple agragado: 
De cámar-a: camar- ( ada, anchón, era, ella, ín, ote...)
De azúl: azul-(ado, ar, ino, oso, ear, enco...)

4.3- Parasíntesis

La parasíntesis forma palabras llamadas parasintéticas agregando simultánemante prefijos sufijos a palabras simples o a radicales.

Ejemplos:

1-  auto-movil-ista
2- sub-mar-ino
3- radio-telefon-ista
4- es-car-ado
5- en-cuadern-ado
6- In-termin-able
7- Pisa-papel-es
8- Cumple-añ-ero
9- des-alma-do
10- inútil-iza-ble
11- des-interes-ado
12-  em-pluma-do
13- par-agua-zo
14- a-naranja-do
15- des-lumbra-do
El requisito para que una palabra sea parasintética es que no se forme ni con palabras compuestas ni con palabras derivadas.
Ejemplos
a) No son parasintéticas las compuestas de derivadas:
- De la derivada armado, se forma la palabra compuesta desarmado.
- De la derivada añejo, se forma la palabra compuesta transañejo.
b) No son parasintéticas las derivadas de compuestas:
- De la compuesta reacción se forma la derivada reaccionario.
- De la compuesta inútil se forma la derivada inutilizar.

Logros e retos da UE